شما در این شکل برش عرضی و طولی از دیواره روده باریک رو ملاحظه میفرمایید. این شکل واقعا به دنبال نشان دادن تعداد لایه های سازنده دیواره لوله گوارش نیست چرا که قبلا هم شکل و هم متن در اینباره کلی مطالب در کتاب بیان شده است . این شکل بدنبال توجیه سطح بالای جذب توسط روده باریک است.همانطوریکه کتاب درسی هم گفته، تقریباً همه نقاط لوله گوارش می‏توانند عمل جذب را انجام دهند ولی روده باریک برای اینکار تخصص بیشتری پیدا کرده است. یکی از این تخصصی شدن‏ها، مربوط به داشتن سطح جذب بالا است. عواملی که باعث افزایش سطح جذب روده باریک تا چند صد برابر می‏شوند عبارتست از:

1-     چین‏ های حلقوی: شما احتمالاً لوله بخاری خرطومی دیدین که طولش میتونه کم و زیاد بشه. در واقع؛ دیواره این لوله بخاری، مجموعه ‏ای از چین‏ های حلقه مانندی است که پشت سر هم قرار گرفته ‏اند. دیواره روده باریک انسان هم صاف نیست بلکه مثل لوله بخاری خرطومی برآمدگی و چین‏ های حلقوی به داخل دارد که میزان سطح تماس کیموس معده را با آن افزایش می‏دهند، یعنی مولکول‏های غذایی زیادی از کیموس می‏توانند با سطح داخلی روده باریک برخورد کنند. شما در شکل 29 (قسمت ب) این صفحه سه چین حلقوی را می‏بینید که به طرف داخل روده باریک برگشته‏ اند. در قسمت مغزی هر کدام از این چین ‏خوردگی‏ها، نوعی بافت پیوندی وجود دارد و زیر همه آنها لایه‏های ماهیچه ‏ای (بصورت حلقوی در اتصال با بافت پیوندی و لایه طولی ماهیچه ای در اتصال به لایه بیرونی دیواره روده باریک) وجود دارد. این چین‏ها در اثر پیشروی بافت پیوندی سُست زیر مخاط به قسمت پایینی لایه مخاطی بوجود آمده است. این چین خوردگی­ها (چین خوردگی اول) بزرگترین بوده و دارای لایه مخاطی و زیرمخاطی است.این چین خوردگی ها بصورت حلقوی است(مثل فنر)نه طولی.

2-     پرزها: روی هر یک از چین‏ های روده باریک، برجستگی‏های انگشت مانند وجود دارد که هر کدام یک پرز نامیده می‏شود. هر پرز نهایتاً _mm2 طول دارد. تعداد پرزها بسیار بیشتر از تعداد چین‏ های حلقوی می‏باشد، زیرا روی یک چین هزاران پرز واقع است. جالب اینه که به هر یک از یاخته‏های مخاطی واقع در دیواره یک پرز، یاخته پرز می‏گویند. شما در شکل 29 (قسمت پ) یک پرز را جدا مشاهده می‏کنید که درون آن یاخته‏های ماهیچه ‏ای و شبکه‏ای از نورونهای متصل به آن دیده می‏شود. این یاخته‏ های ماهیچه‏ ای توسط نورون‏ های متصل به آن منقبض می‏شوند و باعث حرکت پرزها می‏شوند تا عمل جذب افزایش یابد. همون شکل (قسمت الف)، 5 پرز را نشان می‏دهد که فقط یکی از آنها برش طولی خورده است و اجزای داخل آنرا کاملتر نشان می‏دهد. در درون هر پرز علاوه بر یاخته‏های ماهیچه ‏ای موارد زیر را می‏توان دید:

الف- یک مویرگ ته بسته تقریباً طویلی در وسط به اسم مویرگ لنفی که وظیفه دریافت چربی‏های غذا را برعهده دارد. شما اگر به توضیحات پاراگراف آخر (صفحه 36) کتاب درسی توجه کنید می‏بینید که مونوگلیسیریدها و اسیدهای چرب حاصل از اثر لیپاز لوزالمعده،  جذب یاخته‏های مخاطی دیواره روده باریک میشوند. پس از ورود این اجزای چربی‏ها به این یاخته‏ها، آنها در درون میان یاخته (سیتوپلاسم) یاخته مخاطی تبدیل به چربی کامل شده (تری گلیسیرید) و سپس از این یاخته‏ها وارد مویرگ لنفی می‏شوند. پس عمده موادی که در مویرگ‏های لنفی وجود دارد، لیپیدها هستند. مویرگ‏های لنفی پرزها در قسمت پایین هر پرز به رگ قطورتری متصل می‏شوند که رگ لنفی نامیده می‏شود. رگ‏های لنفی هم بصورت همگرا به تعدادی محدود رگ لنفی بزرگتر تبدیل می‏شوند و نهایتاً به کمک سیاهرگی، محتویات لنفی خود را وارد قلب می‏کنند. لنف، مایع تقریباً بی‏رنگ یا شیری رنگ درون مویرگ‏های لنفی و رگهای لنفی است.

ب- شبکه مویرگی: شبکه‏ای متصل بهم از مویرگ‏های خونی که در کتاب درسی بصورت انشعابات قرمز و آبی رنگ نشان داده شده و توسط پل‏های ظریفی بهم متصلند. رنگ قرمز نشان دهنده محتوی خون روشن (اکسیژن زیاد و کربن دی‏اکسید کم) و رنگ آبی نشان دهنده محتوی خون تیره (اکسیژن کم و کربن دی اکسید زیاد) است. یعنی اینکه در محل هر پرز، تبادلات گازهای تنفسی انجام می‏شود. علاوه بر این تکپارهای غذایی (مونومرهای غذایی) مانند گلوکز، آمینواسید و مواد معدنی مورد نیاز بدن (مانند کلسیم و ویتامین C)وارد همین شبکه مویرگی می‏شوند.

اون رگ قطور قرمز رنگ افقی پایین، یک سرخرگ کوچک است که قسمت قرمز رنگ شبکه مویرگی از آن منشأ می‏گیرد و اون رگ قطور آبی رنگ افقی پایین هم، یک سیاهرگ کوچک است که قسمت آبی رنگ شبکه مویرگی به آن متصل است. رگ قرمز رنگ افقی، خون روشن را به داخل هر پرز هدایت می‏کند و رگ آبی رنگ افقی، خون تیره را از داخل هر پرز خارج می‏کند.

اطراف شبکه مویرگی درون پرزها را بافت پیوندی سُست احاطه کرده است.

3-     ریز پرزها: یاخته‏های پوششی سطح هر پرز که اصطلاحاً لایه مخاطی هم نامیده می‏شود ساختار ویژه‏ای دارند بطوریکه زوائد سیتوپلاسمی به سمت خارج یاخته بوجود آورده‏اند تا میزان سطح یاخته افزایش یابد. به هر یک از این زوائد سیتوپلاسمی یاخته پوششی، ریز پرز می‏گویند(نه مژک) و یاخته‏ای که ریز پرزها را بوجود آورده است، یاخته ریز پرز نامیده می‏شود. وظیفه یاخته های ریز پرز جذب مونومرهای غذایی است .بعضی از یاخته‏های پوششی، یاخته ریز پرز نیستند زیرا زوائد سیتوپلاسمی (ریز پرز) ندارند. دو نمونه از این یاخته‏ها عبارتست از:

الف) یاخته ترشح کننده هورمون: بعنوان مثال هورمون سکرتین، از این نوع یاخته‏های روده باریک به خون ترشح شده و باعث تولید و ترشح بیکربنات از لوزالمعده به دوازدهه می‏شود.

ب) یاخته ترشح کننده ماده مخاطی: گلیکوپروتئینی به اسم موسین، تولید و ترشح می‏کند که پس از ورود به مجرای روده باریک مایع مخاطی چسبناک و لزج را می‏سازد.

توجه: اون قسمت فرو رفته شکل 29(قسمت الف) که در کتاب درسی، غده روده نامگذاری شده است در واقع تو رفتگی‏های لوله‏ای شکل است که در بافت پیوندی سست لایه زیر مخاطی نفوذ کرده و عامل دیگر افزاینده سطح روده باریک است.

توجه: یاخته‏های ترشح کننده هورمون، بطور معمول در محل غده روده قرار دارند.

در متن کتاب درسی از نوعی بیماری گوارشی اسم برده بنام سلیاک. سلیاک یک بیماری ارثی (از نوع خود ایمنی) است که در آن فرد دچار سوء تغذیه می‏شود. علت بیماری بدلیل تخریب یاخته‏های روده‏ای (یاخته‏های ریز پرز) می‏باشد، بطوریکه ممکن است کل پرزها از بین بروند. در واقع یاخته‏های سفید خون ،یک پروتئین خاص که در گندم و جو یافت می‏شود و گلوتن نامیده می‏شود بعنوان یک عامل بیگانه (مثل یک میکروب بیگانه) شناسایی می‏کنند و یاخته ‏هایی را تخریب می‏کنند که گلوتن‏ ها را جذب کرده اند. خُب معلومه دیگه یاخته‏های پوششی لایه مخاطی روده و(یا همون یاخته‏های ریز پرز) به گلوتن از طریق غشای یاخته‏ای خود متصلند تا آنزیم‏های گوارشی سطحی خودشان آنها را آبکافت شوند ولی در همون موقع یاخته‏ های سفید خونی مجموع یاخته ریز پرز و گلوتن را از بین می‏برند.

در واقع؛ سلیاک، نوعی آلرژی و حساسیت محسوب می‏شود و در آن کاهش جذب مواد مغذی مثل آمینواسیدها، مواد معدنی و ویتامین‏ها اتفاق می‏افتد و معلومه که چه اتفاقی بدنبال این کمبودها ممکنه در بدن بوجود بیاد. اساس درمان بیماری سلیاک، رژیم غذایی فاقد گلوتن است. بعنوان مثال ذرت برنج و سویا گلوتن خیلی کم دارند و بیمار می‏تواند بیشتر از این نوع غذاها بخورد.

توجه: جنس شیمیایی غلاف میلین و ریز پرز خیلی به هم شبیه است زیرا هر دو نوعی غشای یاخته اند.

نکاتی که ذیلا بهتون میگم مربوط به روده باریک است:

1.ابتدا و انتهای روده باریک در سمت چپ شکم قرار دارد.

2. محل اصلی گوارش شیمیایی و جذب منومرهای غذایی به خون است.

3. در دیواره آن یاخته ­های ترشح کننده موسین وجود دارد که همراه مایع نمکی بدون آنزیم ترشح شده از دیگر یاخته ­ها باعث تسهیل حرکت مواد در مجرای روده می­شوند.

4. عمده جذب منومرهای غذایی در روده است ولی بسیاری از داروها و سموم از طریق مخاط دهان هم می­توانند جذب خون شوند.

5. افزایش سطح جذب روده باریک مدیون وجود چین خوردگی حلقوی، پرز  و  ریز پرزهای آن است.

6.مژک و تاژک در یاخته های آن دیده نمی­شود.

و اما سوالات کنکور سال های اخیر در این مقوله.....

سوال 1 - در روده باریک انسان، همه مواردی که در از بین بردن اثر اسیدی کیموس معده نقش موثری دراند، توسط سلول های ...............می شوند. (کنکور سراسری 95)

1)مستقر برروی غشای پایه، تولید

2) دارای ریز پرزهای فراوان، ساخته

3)سازنده صفرا به ابتدای دوازدهه ، ترشح

4) غدد برون ریز به مایع بین سلولی، وارد

جواب سوال 1:

گزینه 1درست است. خاصیت اسیدی کیموس معده به خاطر اسید کلریدریک  در آن است.با توجه به اینکه ضخامت موکوز روده باریک از معده کمتر است و همچنین برای فعال شدن آنزیم های گوارشی پانکراس محیط خنثی مورد نیاز است ،بنابراین محتویات صفرا و بی کربنات سدیم پانکراس که هر دو خاصیت قلیایی دارند باعث خنثی شدن خاصیت اسیدی کیموس معده می شوند. هم صفرا و هم بی کربنات سدیم از ترشحات برون ریز غده های گوارشی هستند. سلول های سازنده این مواد نوعی سلول پوششی تمایز یافته هستند که برروی غشای پایه  واقعند.

تشریح سایر گزینه ها :

گزینه 2: سلول های موجود در سطح هر پرز روده باریک تعداد زیادی زائده های سیتوپلاسمی انگشت مانند می سازند که ریز پرز نامیده می شود و وظیفه آنها در افزایش سطح جذب منومرهای غذایی است. این ریز پرزها هیچ ترشحات قلیایی از خود ندارند. در ضمن سلول های پوششی ترشح کننده صفرای کبد و بی کربنات سدیم پانکراس هم که خاصیت قلیایی دارند، ریز پرز  ندارند.

گزینه3: در خنثی سازی اثر اسیدی کیموس معده علاوه بر سلول های سازنده صفرا، سلول های سازنده بی کربنات سدیم پانکراس هم نقش دارند. مجرای حاوی محتویات صفرا و بی کربنات سدیم پانکراس در نزدیکی دوزادهه یکی است و کل محتوای آن دو با هم از طریق یک مجرا به ابتدای دوازدهه ریخته می شود.

گزینه4: سلول های غدد برون ریز از جمله سلول های ترشح کننده صفرا و بی کربنات سدیم، ترشحات خود را به مجرای ترشحی می ریزند (نه مایع بین سلولی).